Lyon, Croix Rousse, Tony Garnier, Gratte-Ciel, Môrice Leroux, Villeurbanne, Etats-Unis, Musée Urbain, Cité de la Création, Perrache

Wolkenkrabbers .0 in Lyon.

Op weg naar het zuiden laat bijna iedereen Lyon links liggen. Helemaal ten onrechte, want het is een leuke stad die doet denken aan het Parijs van 25 jaar geleden. Een oud centrum, mooie huizen en er is veel te zien, ook in de winter.
De Romeinen zagen al het voordeel in van de plek waar twee stromen, de Rhône en de Saône, bij een komen en ze betrokken de hoge oever. Iedereen bouwde daarna over zijn voorganger heen en materialen werden gerecycled. Er zijn middeleeuwse buurten ontstaan die ook nu nog levendig zijn zonder dat er een openluchtmuseumgevoel aan hangt. Aan de voet van de Romeinse resten zitten veel kleine bedrijfjes en chique hotels naast elkaar. Cour de Loges is zo’n chique tent. Een middeleeuws hôtel met een binnenplaats en gaanderijen, destijds vele woningen.
Daarentegen is Croix Rousse een hoog gelegen wijk waar zich tot nog in de 20e eeuw de hele zijde-industrie concentreerde. Een hele levendige wijk waar het goedkoper eten is dan in de bouchons in het lager gelegen deel Presq’île. Die bouchons waar iedereen zo hoog over opgeeft waren misschien ooit je van het, maar je kunt minstens zo lekker en leuk eten in de buitenwijken.

Vanuit het hooggelegen Croix Rousse zijn met mooi weer de Mont Blanc en nog een paar bergen in de verte zichtbaar.
Je kunt makkelijk een week kwijt raken in Lyon. Voor een openbaarvervoersliefhebber is het een echt Luilekkerland. Door elkaar rijden trams in soorten, bussen, grote en kleine trolleybussen en de metro. En er zijn twee funiculaires. Naar de Notre Dame de Fourvière, een rare kerk die als een olifant met zijn poten omhoog ligt op de heuvel of die miniatuur Eiffeltoren er naast hoef je niet per se te klimmen. Loop dan weer naar beneden door de talloze montées. Nauwe paden met trappen tussen tuinen en huizen door. Sommige volgen de rondingen van de heuvel en andere verbinden die met elkaar. Ik had er de sensatie door een schilderij van een impressionist te lopen. Parijs, 19e eeuw, landelijk Montmartre.

Wat me nog het meest trof in Lyon waren de wijken uit de jaren 1920-1939 die er gebouwd zijn door Tony Garnier, Môrice Leroux, Robert Giroud en andere architecten. Een blik op de stadplattegrond van Lyon laat aan de oostzijde van de Rhône een grid van rechte straten zien dat afwijkend is van het andere deel van de stad. De 19e eeuwse uitbouw van de stad is inmiddels hier en daar al weer afgebroken en vervangen door glas en beton. Toch kom je hier nog oude volkswijken tegen met eethuizen en winkels uit de hele wereld. Als je met de bus verder naar buiten rijdt valt zelfs op dat kleine kernen oude huizen tussen de massale en niet zo leuke nieuwbouw staan.

Tony Garnier, de zoon van een zijdewever uit Croix Rousse, heeft in Lyon heel veel gebouwd. Veel nutsgebouwen, zoals slachthuizen en andere utiliteitsbouwwerken. Maar ook kreeg hij de opdracht voor een sociaal woningbouwproject. In het kader krotopruiming kon hij met zijn visionaire project “ Cité Industrielle” in de wijk Etats-Unis 1500 woningen bouwen in flatblokken ( 1920-1933). Daarbij heeft hij zoals veel architecten een ware slag moeten leveren met de opdrachtgever, de overheid. Dit komt niet onbekend voor. Zo werden liften weg bezuinigd en mochten badkamers geen douches krijgen. Dat laatste heeft hij opgelost door zeer ruime wc’s te maken waar mensen zelf een badkamer van maakten.

Na 30 jaar waren deze goedkoop gebouwde woningen uitgewoond en zo slecht onderhouden dat sloop dreigde. De bewoners pikten dit niet en hebben jaren gestreden voor het behoud van de flats. Inmiddels zijn ze opgeknapt en voorzien van liften en badkamers. Omdat er verschillende architecten aan zijn gezet is het geen eenheidsworst geworden. De een heeft de lift inpandig gemaakt, de ander er tegenaan gezet. Er zijn uiteraard nog meer verschillen. Op verzoek van de bewoners is er een woning gebleven zoals die destijds was. Men heeft huisraad uit de jaren ’30 bijeen gebracht. Deze woning kan bezichtigd worden als men zich meldt bij het Musée Urbain Tony Garnier. ( tram 4) Buurt en museum zijn een bezoekwaard.

De bijzondere beschilderingen van de 24 kopse kanten van de flats door de groep “ Cité de la Création” maakt van dit bezoek een echte stadwandeling. Er zijn hommages aan Garnier gemaakt door zijn werktekeningen en zijn gebouwen af te beelden. De schilderingen worden nog steeds onderhouden. Ook in andere delen van Lyon kom je deze muurschilderingen tegen. Ze zijn soms zo bedrieglijk goed dat je niet weet of dat raampje daar nu echt of niet echt is.

Achter de buurt Etats-Unis bevindt zich een mooie moderne markthal.
Nieuwsgierig geworden door een massale ploeg politie en controleurs bij de beginhalte van tram 4 besloten we die tram naar het eindpunt te nemen. Het was een flinke reis die eindigde bij een ziekenhuis. Onderweg passeerden we een aantal oude en nieuwe woonkernen en zagen we het publiek in de tram een paar keer totaal van samenstelling veranderen. In de verte flikkerde de sneeuw van de Mont Blanc. Bij het eindpunt stonden alleen nog maar gigantische, eenvormige flats. De massaliteit was niet te vergelijken met onze oude Bijlmer. Als die flats niet voorzien waren van enorme cijfers ( ik telde 39, 40 etc.) zou je je huis nooit vinden. Een heel verschil met nieuwbouw uit de jaren ’30!

De wijk Gratte-Ciel, wolkenkrabber, in Villeurbanne, gebouwd tussen 1924-1934 door Môrice Leroux ligt aan metro A. Ga met de bus dan zie je veel meer! Avenue Henri Barbusse is aan beide zijden bebouwd met trapsgewijs wijkende torenflats. Foto 15 In de tijd dat deze sociale woningen gebouwd werden waren er mensen die er niet in durfden te gaan wonen, zo hoog werd het gevonden! Of er bij deze flats toen wel met liften werd gewerkt? Ik denk het wel. Onlangs is dit complex ook opgeknapt.
Om 17.00 uur in de herfst baadden de entrees in een gekleurd licht dat wel glas in lood leek. De winkels in de plint waren luxe en levendig. Hier is de huur vast hoger dan in Etats-Unis.

Bij nadere beschouwing bleken de gebouwen aan beide kanten van de straat niet symmetrisch wat juist voor een levendig beeld zorgde, en ook de achterkanten waren dat niet! De straat eindige bij een streng gebouw dat het gemeentehuis bleek te zijn, een ontwerp van Robert Giroud. Heel oneerbiedig moet ik toegeven dat ik aan Albert Speer moest denken. Of is het geen vreemde gedachte dat een stijl tijdgebonden (of besmettelijk) kan zijn? Binnen viel het wel mee. Grandeur. We liepen er gewoon rond. Een wethouder schudde ons enthousiast de hand zonder een woord te wisselen. Wist hij wel dat we geen kiezers waren? Of waren we zo overduidelijk overdonderde toeristen? Achter het gemeentehuis lag nog veel meer! Een plein, een gebouw van Leroux in renovatie dat zwembad en theater was (geweest). En dat alles omringd door deze terrasachtige witte gebouwen van minstens 10 verdiepingen hoog.

Ook hier is een appartement met inrichting uit 1930 te bezichtigen. Er worden ook hier rondleidingen voor groepen gegeven. De flats zijn van buiten is natuurlijk vrij te bezichtigen. Ook is het mogelijk om in een entreehal te komen.

Lyon is ook de stad van de gebroeders Lumière. Er is dus een ook museum. Verder is er moderne kunst, historische kunst, de zijdekunst, de chocola. Alles heeft een museum. Stadwandelingen voeren je langs steile trappen, door nauwe straatjes, onder huizen door, langs bijzondere vergezichten en lekker restaurants. In Lyon kun je wel twee weken je lol op. Alle dames lopen er met leuke boodschappenwagentjes. Niks truttigs aan. En vanwege al die trappen liefst eentje met drie wielen aan iedere kant. Vergeet niet even te kijken bij het vreselijke Gare de Perrache. Zo lelijk worden ze niet meer gemaakt. Vies, vol, druk, armoedig en vooral erg gedateerd. Dit mag je niet missen. Maar brasserie George is vlak bij.

Een interessant gebied in ontwikkeling is de punt van het schiereiland, de Confluence. De beide rivieren komen daar samen. De industrie is er verdwenen. In 2011 stonden er nog wat lege gebouwen zoals een oude suikerfabriek in afwachting van een andere bestemming of tijdelijk gebruikt voor tentoonstellingen. Inmiddels heb ik gehoord dat he hele gebied enorm in de lift zit en er al nieuwe architectuur uit de grond schiet.

Op de dag van vertrek zag ik nog een echte enge oude gevangenis die ik wel een nader zou willen bekijken. Ik kan nog wel een week zoet zijn in Lyon.

www.museeurbaintonygarnier.com
www.mairie-villeurbanne.fr
www.cite-creation.com
www.lyon-confluence.fr

© Els Bannenberg 2011.
Herzien april 2016.